Վկան - The Witness

Գոմում, որը գրեթե ամբողջապես քարե նոր եկեղեցու շուքի տակ է, համեստորեն, ինչպես քուն որոնողը, մոխրագույն աչքերով և մոխրագույն մորուքով մի մարդ` անասունների հոտի մեջ պառկած, մահ է որոնում: Օրը` հավատարիմ ընդարձակ ու գաղտնի օրենքներին, տեղափոխում ու խառնում է այդ խղճուկ կացարանում գտնվող ստվերները: Դրսում` հերկված հողերն են և մեռած տերևներով լեփլեցուն մի խրամատ, իսկ անտառամուտի սև ցեխերում` գայլի ինչ-որ հետքեր: Մարդը քնում ու երազում է աշխարհից մոռացված: Աղոթքի կանչն արթնացնում է նրան: Անգլիայի թագավորություններում զանգակների ղողանջն արդեն երեկոյան սովորություններից մեկն է, բայց մարդը երեխա ժամանակ տեսել է Ուոդենի դեմքը, աստվածային սարսափն ու ցնծությունը, հռոմեական դրամներով և ծանր զգեստներով ծանրաբեռնված տախտակե բիրտ կուռքը, ձիերի, շների և գերիների ողջակիզումը: Մայրամուտից առաջ նա կմահանա, և նրա հետ կմեռնեն ու չեն վերադառնա հեթանոսական արարողության վերջին ու անմիջական պատկերները, և երբ այս սաքսոնը մեռնի, աշխարհը կդառնա փոքր-ինչ ավելի աղքատ: Տարածության մեջ կատարվող դեպքերը, որ հասնում են իրենց ավարտին, ինչ-որ մեկի մահով կարող են հիացնել մեզ, բայց ինչ-որ բան, կամ բաների անհամար մի թիվ, մեռնում է ամեն մի մղձավանջում: Հակառակ պարագայում պետք է գոյություն ունենա աստվածիմացների ենթադրած տիեզերական հիշողությունը: Ժամանակի մեջ եղել է մի օր, որ մարել են Քրիստոսին տեսնող վերջին աչքերը, Խունինի ճակատամարտն ու Հեղինեի սերը մի մարդու մահով են ավարտվել: Ինչ կմեռնի ինձ հետ, երբ մահանամ, աշխարհը ինչ պաթետիկ կամ փխրուն ձև կկորցնի. Մասեդոնի Ֆերնանդեսի ձայնը, կարմիր ձիու պատկերը` Սերանոյի և Չարկասի հողերում, ծծումբի ձողը մահակենու գրասեղանի դարակում:

Խ.Լ. Բորխես

In a stable that stands almost within the shadow of the new stone church a gray-eyed, gray-bearded man, stretched out amid the odors of the animals, humbly seeks death as one seeks for sleep. The day, faithful to vast secret laws, little by little shifts and mingles the shadows in the humble nook. Outside are the plowed fields and a deep ditch clogged with dead leaves and an occasional wolf track in the black earth at the edge of the forest. The man sleeps and dreams, forgotten. The angelus awakens him. By now the sound of the bells is one of the habits of evening in the kingdoms of England. But this man, as a child, saw the face of Woden, the holy dread and exultation, the rude wooden idol weighed down with Roman coins and heavy vestments, the sacrifice of horses, dogs, and prisoners. Before dawn he will die, and in him will die, never to return, the last eye-witness of those pagan rites; the world will be a little poorer when this Saxon dies.

Events far-reaching enough to people all space, whose end is nonetheless tolled when one man dies, may cause us wonder. But something, or an infinite number of things, dies in every death, unless the universe is possessed of a memory, as the theosophists have supposed.

In the course of time there was a day that closed the last eyes to see Christ. The battle of Junin and the love of Helen each died with the death of some one man. What will die with me when I die, what pitiful or perishable form will the world lose? The voice of Macedonio Fernandez? The image of a roan horse on the vacant lot at Serrano and Charcas? A bar of sulpher in the drawer of a mahogany desk?

J. L. Borges